Divê sala 2025’an yek ji krîtîktirîn salên dîroka Komara Îslamî ya Îranê bê dîtin; Salek ku vegera Donald Trump bo serokatiya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, hilweşîna rejîma yekgirtî ya Sûriyeyê, û qelskirina cîgirên Îranê li herêmê avahiya desthilatdariya Komara Îslamî hejand. Di heman demê de, astengiya di danûstandinên nukleerî de, gefa aktîvkirina mekanîzmaya tetikê, û krîzên navxweyî yên wekî hilweşîna aborî, xwepêşandanên giştî, û zêdebûna tepeserkirina siyasî rejîm xistiye rewşek bê hempa.

Vegera Donald Trump bo Qesra Spî di Çileya 2025an de vegera fermî ya siyaseta zexta herî zêde nîşan da, lê bi ferqek girîng: vê carê Trump bi ezmûna serdema berê û toreke hevgirtîtir a hevalbendên navneteweyî vegeriya. Yekem gava wî di siyaseta derve de ew bû ku rasterast hinardekirina petrola Îranê hedef girt. Di peyameke fermî de li ser Truth Social, serokê Amerîkayê hişyarî da: "Tu welatekî ku heta mîqdareke piçûk ji petrol an berhemên petroşîmyayî ji Îranê bikire, dê destûr neyê dayîn ku bi Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê re hevkariya aborî bike." Ev gefa eşkere kirrûbirên sereke yên nefta Îranê yên wekî Çîn, Hindistan, Tirkiye û Îmaratên Erebî yên Yekbûyî xiste rewşek dijwar.

Cezayên duyemîn, ku di serdema serokatiya berê ya Trump de bûbûn amûrek sereke ya siyaseta zextê, ​​vê carê bi piştgiriyek xurttir ji Wezareta Xezîneyê ya Dewletên Yekbûyî şiyana bicîhanînê ya berfirehtir bi dest xistine. Şîrketên Çînî yên ku bi Îranê re li ser projeyên enerjiyê hevkariyê dikin, niha bi hişyariyeke rasterast ji Washingtonê re rû bi rû ne ku eger ew hevkariyê bidomînin, ew ê ji bazarên darayî yên cîhanî û gihîştina dolarê Amerîkî bêpar bimînin. Tewra bankên Rûsî jî, ku tevî şerê li Ukraynayê jî bi mekanîzmayên paralel bi Îranê re hevkariyê dikirin, têkiliyên xwe yên aborî ji nû ve dinirxînin.

Ji Adara 2025an vir ve, sê dewreyên danûstandinên nerasterast di navbera Îran û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê de, bi navbeynkariya Oman, Qeter û Îtalyayê, hatine lidarxistin. Ev danûstandin, ku di destpêkê de hêviyên vejandina JCPOA zêde kirin, li ber sê astengiyên sereke zû rawestiyan: yekem, asta bilind a dewlemend kirina uranyûmê ya Îranê, ku gihîştiye ji %60î zêdetir; duyem, piştgiriya darayî û çekan a berdewam a Tehranê ji bo hêzên wekalet ên li herêmê, nemaze alîkariya darayî û çekan ji bo Hûsiyên li Yemenê; Û ya sêyem, redkirina rejîma Îranê ji bo dabînkirina şefafiyeta darayî û tevlîbûna di FATFê de.

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û hevkarên wê yên Ewropî, ku berê li ser parastina JCPOA li hev nedikirin, niha li ser siyaseteke nû li hev kirine: kontrolkirina tevahî ya tevgerên herêmî yên Komara Îslamî, sînordarkirina bernameya wê ya mûşekî, û avakirina mekanîzmayeke çavdêriya daîmî ji bo tesîsên nukleerî yên Îranê. Ji aliyekî din ve, Komara Îslamî van daxwazan wekî binpêkirina "serxwebûna neteweyî" û prensîbên xwe yên îdeolojîk dibîne. Ji ber vê yekê, danûstandinan ne tenê encam nedan, lê di heman demê de bûn sedema zêdebûna bêbaweriyê di navbera her du aliyan de.

Di heman demê de, li Lubnanê, Hizbullah ji ber kêmbûna çavkaniyên darayî û zexta Îsraîlê gelek baregeh û tunelên xwe winda kiriye, û li Şerîda Xezzeyê, piştî operasyona terorîstî ya 7ê Cotmeha 2023an û bersiva bêhempa ya Îsraîlê, Hamas pir lawaz bûye. Van bûyeran bi bandor stûna pişta tevgera berxwedanê hilweşand û Komara Îslamî xist nav tecrîdeke stratejîk.

Mekanîzma tetikê yek ji bendên sereke yên JCPOA ye ku rê dide welatên rojavayî ku bêyî hewcedariya bi lihevkirina Konseya Ewlehiyê, cezayên NY ji nû ve ferz bikin ger Îran pabendbûnên xwe binpê bike. Niha, piştî zêdetirî salekê ji raporên dubare yên Ajansa Navneteweyî ya Enerjiya Atomî li ser astên nîgeran ên dewlemendkirina uranyumê û redkirina Îranê ya gihîştina mufetîşan, Ewropa jî ber bi karanîna vê amûrê ve diçe.

Fransa, Almanya û Brîtanyayê di Nîsana 2025an de di daxuyaniyek hevbeş de hişyarî dan ku eger Îran dewlemend kirina uranyumê rawestîne û ji peymanên çavdêriyê venekişe, ew ê neçar bimînin ku mekanîzmaya tetikê çalak bikin. Eger ev mekanîzma were aktîf kirin, ne tenê dorpêçên çek û darayî yên NY dê ji nû ve werin sepandin, lê di heman demê de pêbaweriya siyasî ya JCPOA jî dê her û her winda bibe.

Ji bilî zextên derve, Komara Îslamî bi krîzên navxweyî re rû bi rû ye ku rewatiya wê xistiye bin gefê. Rêjeya enflasyonê ya fermî ji %70î derbas bûye û nirxa rîyal gihîştiye asta herî nizm a dîrokê. Hinarde kirina petrolê, ku berê bingeha budceya welêt bû, ji sêyekê kêmtir e û Fona Geşepêdana Neteweyî hema bêje vala ye. Bihayên zêde yên kelûpelên bingehîn, kêmbûna dermanan, qutbûna elektrîkê û bêkariya berbelav jiyana rojane ya bi mîlyonan Îraniyan tevlihev kiriye.

Li hember van mercan, pêlek nerazîbûnên siyasî û sendîkayî li seranserê welêt belav bûye. Ji grevên mamoste û karkeran bigire heta mîtîngên xwendekar û teqawîdbûyan, nerazîbûna civakî gihîştiye qonaxek teqîner. Li şûna reformên avahîsaziyê, Komara Îslamî hewl da ku bi rêya tepeserkirina dijwar, zêdebûna darvekirinan û girtinên berbelav atmosfera siyasî kontrol bike. Lê belê, ev rêje ji her demê bêtir e û cudahiya di navbera gel û hikûmetê de ji ya berê zêdetir e.

Ji dema ku hikûmeta Pezzekian di havîna 2024an de hat ser desthilatê, pêlek nû ya darvekirinan li Îranê dest pê kiriye. Li gorî amarên rêxistinên mafên mirovan, tenê di navbera Tîrmeha 2024 û Nîsana 2025an de li Îranê zêdetirî 1100 kes hatine darvekirin. Ev statîstîka bêhempa ne tenê tirsa hikûmetê ji tevgerên xwepêşandanan nîşan dide, lê di heman demê de nîşan dide ku Komara Îslamî ketiye qonaxek hikumraniya bi destê hesinî. Qonaxek ku tê de têkoşîna ji bo jiyanê, bi her awayî, ji her tiştî serdest bûye.

Komara Îslamî di rewşekê de ku êdî ne ji bo bidestxistina tawîzan, lê belê ji bo qezenckirina demê û kêmkirina zextên navxweyî û derveyî danûstandinan dike, hewl dide ku rêyên dîplomatîk bi Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê re ji nû ve veke. Taktîka rejîmê dibe ku îmzekirina peymanek demkî be, bi pabendbûnên herî kêm û rawestandina demkî ya hin cezayan. Lêbelê, tê bawerkirin ku Amerîka û Ewropa êdî baweriya xwe bi sozên devkî yên Tehranê naynin û daxwaza pabendbûnên mayînde, çavdêriya daîmî û reformkirina tevgerên herêmî dikin.

Têkelbûna hevdem a çar krîzên mezin - zexta derve, têkçûna stratejiya herêmî, hilweşîna aborî û xwepêşandanên navxweyî - Komara Îslamî aniye qonaxekê ku dikare wekî destpêka pêvajoya hilweşînê were binavkirin. Ev hikûmet wek keştîyekê ye ku di heman demê de ji çend xalan diherike. Ne alîkariya Çîn û Rûsyayê dê bibe alîkar, ne jî taktîkên danûstandinê yên li Muscat û Dohayê dê bibin alîkar.

Dîrok dibe ku nîşan bide ku sala 2025an di pêvajoya hilweşîna pergaleke îdeolojîk de xaleke werçerxê bû; Sîstemek ku ji çar dehsalan zêdetir bi rêya tepeserkirina navxweyî û hinardekirina krîzan bo derveyî welêt xwe parastibû, niha di nav krîzên avahîsaziyê de hildiweşe.